GATACHKI KNIGI -. popularni knigi od srednovekovni anonimni prevodni narodno-literaturni tvorbi, koi sodrzhat gatanja i pretstkazhuvanja od opshtestven i bitov karakter, koi se koristele za gatanje vrz osnova na nekoi prirodni i fizioloshki pojavi, kako grom, zemjotres, po fazite na Mesechinata, buchenjeto na uvoto, treperenjeto na okoto ili spored denot koga se pagja Kolede, spored nekoi drugi kalendarski i zodijachki znaci, spored sonishtata i sl. Vo niv nashle odraz mnogu stari mitoloshki pretstavi. Se spomnuvaat ushte vo stariot vek, posebno vo helenistichkiot i rimskiot period. Podocna, preku prevodite od vizantiskata literatura, preminale i vo staroslovenskata pismenost. Eden od postarite izvori na ovoj vid knigi e vizantiskiot pisatel Joan Lidos (490 – ok. 565) koj sostavil zbornik od togash dostapnite G. k. pod naslov „Za znamenijata”, vo koj se srekjavaat i haldejski, egipetski i etrurski motivi. Za afirmacija na nivnata verodostojnost ponekogash im se pripishuvalo bozhemno avtorstvo na poznati bibliski (David, Ezdra, Mojsej i Solomon) i istoriski lichnosti (vizantiskite imperatori Iraklij 610-641 i Lav Ⅵ Mudri 886-912). Pri raznite prerabotki (Ⅶ-Ⅻ v.) postepeno ja gubat svojata empirichnost i se shabloniziraat. Sodrzhinski se zasnovuvaat na realni soznanija za odredeni prirodni pojavi i fizioloshki sostojbi, protkaeni so naroden bit i obichai i prisposobeni kon naivnite sfakjanja i sueverieto na korisnicite. Vo pripiskite na Asemanovoto evangelie (Ⅹ-XI v.) se srekjavaat i astroloshki podatoci za dobrite i loshite denovi vo oddelnite meseci od godinata ili vo nedelata, glavno vrz osnova na zhivotnoto iskustvo. A spored priznakot na nivnata sodrzhina, dobile i soodvetni naslovi i imenuvanja. 1. Gatanja imenuvani spored prirodnite pojavi: spored grmotevicite – Grmnik (Gromovnik), spored molnjata – Molnijanik, spored reakciite na pticite i zhivotnite – Ptichnik i Mishepisk, spored nadvoreshnoto stopluvanje na ovchata pleshka – Lopatochnik. 2. Gatanjata imenuvani spored kalendarski ili astronomski belezi: spored toa koj den vo nedelata se pagja Kolede – Kolednik, spored polozhbata na dzvezdite – Ѕvezdochetec ili Planetnik, spored fazite na Mesechinata i nejziniot vid – Lunovnik. 3. Gatanja imenuvani spored raznite sostojbi na chovekovoto telo i potreperuvanjeto na muskulite – Trepetnik, spored sonishtata – Sonovnik, spored toa vo koj den od mesecot kje se razboli chovekot – Mesecoslov, spored toa vo koj den kje se rodi – Rozhdenik i sl. 4. Gatanja imenuvani spored knigi i pismo. Megju drugoto, G. k. predvestvuvaat vojni i mir, epidemii, sudiri, vostanija, nemiri i stradanja. Vo niv poeseben odraz nashle stopanskiot zhivot i bitot niz pretskazhuvanjata na godinite so glad i izobilie, susha i dozhd, a ponekogash se izlozhuvaat i odredeni stavovi kon zbidnuvanjata vo sovremenosta, psihologijata na sovremenicite i nivnite karakteri. Zatoa tie se i znachaen izvor za istorijata na makedonskiot narod, za etnichkata, ekonomskata, opshtestvenata, socijalnata i politichkata sostojba vo kojashto nastanale. Pri istaknuvanjeto na ulogata na zdravjeto vo sudbinata na lugjeto, na nesrekjnite im se pretskazhuva bolnikavost i kratok zhivot, a na srekjnite zdravje i dolgovechnost. Spored praktichnata namena, pretskazhuvanjata obichno se kratki, predmetni i konkretni, so pochetnoto ograduvanje so „ako”, bez poetski figuri i emocionalna oboenost. LIT.: V. Jagikj, Opisi i izvodi iz nekoliko juzhnoslovinskih rukopisa, ⅩⅤⅠ, Sredovjechni liekovi, gatanja i vrachanja, „Starine”, Ⅹ, (1878), 115– 126; V. V. Kachanovskij, Apokrifne molitve, gatanja i priche, „Starine””, ⅩⅠⅠⅠ, (1881), 150–163; M. A. Andreeva, Politi=eskijiobkjestvenndzj zhlement vizantijsko-slavdjnkih gadatelnjndzh knig, „Bdzzantinoslavica”, 1930, kn. 1, 47–73; kn. 2, 395–415; 1931, kn. 2, 430–461; 1932, kn. 1, 65–84; M. N. Speranskij, „Zldze dni” v prepiskah Asemanovaevangelidj, „Makedonski pregled”, 1932, kn. 1, 41–53; M. A. Andreeva, K istorii vizantijsko-slavdjnskih gadatelnjndzh knig, „Bdzzantinoslavica”, 1933– 34, kn. 5, 120–161. S. Ml.
Кирилична верзија на написот
ГАТАЧКИ КНИГИ