TRETA MAKEDONSKA NARODNOOSLOBODITELNA UDARNA BRIGADA (s. ZHegljane, Kumanovsko, 26. Ⅱ – s. Lisiche, Veleshko, 7. Ⅸ 1944) – voena edinica na NOV i POM, formirana od Bitolsko-prespanskiot narodnoosloboditelen bataljon „Stefan Naumov – Stiv“ i kumanovskite narodnoosloboditelni bataljoni „Jordan Nikolov – Orce“ i „Hristijan Todorovski – Karposh“. Vo svojot borben pat go razbila Vardarskiot chetnichki korpus od okolu 800 chetnici vo napadite kaj s. Sejac (29. Ⅱ) i Novo Selo (3. Ⅲ), vodela uspeshni borbi kaj Biljacha, Bushtranje, Svinjishte i Ristovac (23. Ⅲ), gi unishtila rudnichkite postrojki vo Dobrevo i ProbiSHtip (3. Ⅳ), a pri napadot na Kratovo (25. Ⅳ) zarobila 120 bugarski vojnici. Vo vremeto na Proletnata ofanziva vo Makedonija (25. Ⅳ – 20. Ⅵ), vo sodejstvo so drugi narodnoosloboditelni edinici, vodela uspeshni borbi vo Makedonija i Pomoravjeto so napad na Kratovo (25. Ⅳ), borbi kaj Pobien Kamen, Crnook (5. V), Stanikin Krst (12. V), Znepole (13. V), Lisec, Kosmatica, Golak, Kosturino (1. Ⅵ), Kushkuli (5. Ⅵ), pl. Krusha, Ponikva, CHupino Brdo (15. Ⅵ) i Petrova Gora (19. Ⅵ). Narasnata so priliv na novi borci, od del na nejzinite i del na borcite na Vtorata makedonska NO brigada, bila formirana CHetvrtata makedonska NO brigada (pl. Lisec, 24. Ⅶ 1944). Potoa prodolzhila so uspeshni napadi i diverzii po dolzhinata na patot Kumanovo–Kriva Palanka, so nokjen napad protiv bugarskite sili vo selata Stracin, Mlado Nagorichane i Klechovce, nanesuvajkji im zagubi od okolu 50 ubieni, raneti i zarobeni vojnici i rushejkji dva mosta na rekite Pchinja i Petroshnica (24. Ⅶ), izvrshila napad na zheleznichkata stanica vo Tabanovce (28. Ⅶ) i nekolku diverzii na istata zheleznichka pruga (30. Ⅶ), a potoa imala moshne znachajna uloga vo obezbeduvanjeto na rabotata na Prvoto zasedanie na ASNOM vo manastirot „Sv. Prohor Pchinski“ (2. Ⅷ). Po zasedanieto kaj Golema Glava go razbila bugarskiot policiski odred od 120 policajci (nokjta megju 9/10. Ⅷ), zaedno so Kumanovskiot NO odred pak izvrshila napad na zheleznichkata stanica vo Ristovac i Tabanovce (nokjta megju 12/13. Ⅷ), vo sodejstvo so Osmata preshevska NO brigada go napadnala rudnikot Lojane (nokjta megju 23/24. Ⅷ), pri shto bile zarobeni 28 bugarski vojnici, go organizirala osloboduvanjeto i prifatot na okolu 300 politichki zatvorenici od Skopskiot zatvor Idrizovo (29. Ⅷ), vrshela postojani napadi na zheleznichkata shtabot na Tretata makedonska narodnoosloboditelna brigada pruga Veles–Skopje, a pri formiranjeto na CHetirieset i vtorata divizija na Petnaesettiot (makedonski) korpus na NOVJ (s. Lisiche, Veleshko, 7. Ⅸ), zaedno so Osmata makedonska (veleshka) NO brigada i Dvanaesettata makedonska (skopska) NO brigada, vlegla vo nejziniot sostav. Vo sostavot na ovaa divizija uchestvuvala vo borbite protiv balistichkite sili na Suva Gora, Karshijak, napadite na zheleznichkata pruga i vo osloboduvanjeto na Veles (9. Ⅺ), Skopje (13. Ⅺ) i Tetovo (19. Ⅺ). Potoa, od Bujanovac, so marsh do Vranje i transporten voz za Zemun, bila upatena na Sremskiot front (pochetok na januari 1945) i niz borbi i marsh preku Ilinci, shid (12. Ⅳ), Tovarnik, Strizhivojno, Vrpole (17. Ⅳ), Slavonska Pozhega (21. Ⅳ), rekata Ilova (25–30. Ⅳ), Krizh, Dugo Selo i drugi mesta pristignala vo slobodniot Zagreb (7. V). Na vrakjanje, preku Banja Luka i Kraguevac, pristignala vo Kralevo. IZVORI: Kumanovo i Kumanovsko vo NOV 1941–1945. Dokumenti, Kumanovo, 1988. LIT.: Viorni dni. Spomen kniga na Tretata makedonska udarna brigada, Skopje, 1957; Dane Cekov, Tretata makedonska brigada i Kosovskiot odred do sredinata na maj 1944 godina, Kumanovo, 1969; Zlatko Biljanovski, Od Kozjak do Zagreb. Treta makedonska narodnoosloboditelna udarna brigada, Belgrad, 1971; Spomen zbornik na zaginatite borci od NOV i zhrtvi na fashistichkiot teror od Kumanovo i Kumanovsko 1941–1945, Kumanovo, 1976, 178180. S. Ml.
Кирилична верзија на написот
ТРЕТА МАКЕДОНСКА НАРОДНООСЛОБОДИТЕЛНА УДАРНА БРИГАДА