BUDJETSKI SISTEM NA REPUBLIKA MAKEDONIJA – pozitivni propisi, institucii i odnosi koi ja konstituiraat celinata na budjetskoto finansiranje na zemjata. Budjetskiot sistem na RM se razvivashe naporedno so razvojot i menuvanjeto na stopanskiot i politichkiot sistem na zemjata. Vo pochetokot na devedesettite godini od minatiot vek, budjetskiot sistem noseshe belezi i funkcionirashe spored budjetskoto zakonodavstvo na poraneshnata Jugoslovenska federacija. Vo pochetokot, naporite na novata samostojna i nezavisna drzhava bea nasocheni kon nadminuvanje na recidivite na neracionalniot i neefikasen sistem na javnoto finansiranje, shto se karakterizirashe so ekstremen budjetski pluralizam. Toj sistem beshe zasnovan vrz mnoshtvo subjekti kako nositeli na odluki i na razgranet sistem na instrumenti na javnoto finansiranje. Od edna strana, vo ramkite na koncepcijata za deetatizacija na opshtestvenite sluzhbi i nivnoto samoupravno organiziranje, se razvi integralen koncept za samoupravnite interesni zaednici, preku koi se finansirashe t.n. zaednichka potroshuvachka, od pridonesite shto se plakjaa vrz osnova na opshtestvenite dogovori i samoupravnite spogodbi, od strana na gragjanite, pretprijatijata i drugite korisnici na uslugite; od druga strana, se formirashe kolosekot na budjetskoto finansiranje na t.n. opshti opshtestveni potrebi (vsushnost, klasichnite drzhavni funkcii), so sredstva od fiskalnite davachki (danoci i sl.). So donesuvanjeto na Zakonot za budjetite (1993) od strana na Sobranieto na novata samostojna drzhava, se napravi presvrt vo ureduvanjeto na nov i moderen budjetski sistem, koj e kompatibilen so sistemite na zemjite so razviena pazarna ekonomija. So ovoj zakon se sozdade osnova definitivno da se nadmine budjetskiot pluralizam i da se izgradi racionalen sistem, vrz principot na budjetskoto edinstvo. Vo javnoto finansiranje na razlichnite vidovi javni dobra, budjetot se prifati kako edinstven instrument vo koj se iskazhuvaat i se odobruvaat prihodite i rashodite na centralnata vlast, edinicite na lokalnata vlast (opshtite) i na fondovite, kako posebni javnopravni tela vo sistemot na javnoto finansiranje. Soglasno so principot na budjetskata potpolnost, site prihodi na korisnicite od oblasta na zakonodavnata, izvrshnata i sudskata vlast i edinkite korisnici vo nivniot sostav, kako i na edinicite na lokalnata samouprava i na fondovite, se iskazhuvaat vo oddelnite budjeti. Funkcionalnata struktura na budjetskiot sistem ja sochinuvaat tri segmenti: budjetot na centralnata drzhavna vlast, budjetite na fondovite i budjetite na edinicite na lokalnata samouprava (opshtinite). Budjetot na centralnata drzhavna vlast i budjetite na fondovite (za PIO, za zdravstvo, za patishta itn.) go sochinuvaat konsolidiraniot budjet na centralnata drzhava, ili spored makedonskoto budjetsko zakonodavstvo, budjetot na RM. Konsolidiraniot budjet na centralnata drzhava, zaedno so budjetite na edinicite na lokalnata samouprava, go sochinuvaat konsolidiraniot budjet na opshtata drzhava. Budjetite na site nositeli na javnoto finansiranje se alimentiraat od zasebni prihodni izvori (danoci, nedanochni prihodi, dotacii i drugi izvori). Fiskalen suverenitet ima samo centralnata drzhavna vlast. Edinstveno Sobranieto na RM mozhe da voveduva i da gi ureduva danocite i drugite javni davachki, ednoobrazno na teritorijata na drzhavata. Opshtinite kako lokalni edinici na vlasta se ovlasteni, vo ram-kite na odredeni limiti, da gi ureduvaat edinstveno stapkite na danocite na imot, koi se tipichni lokalni danoci. Sistemot na raspredelba na prihodnite izvori (danocite) ne obezbeduva dovolno sredstva za finansiranje na originarnite nadlezhnosti na opshtinite, taka shto sredstvata shto nedostigaat se obezbeduvaat vo vid na dotacii od budjetot na centralnata vlast (za odredeni nameni i od budjetite na fondovite). Vo odnos na zadolzhuvanjeto, samo Vladata na RM ima pravo da zema zaemi od pravni i od fizichki lica vo zemjata i od stranstvo, vrz osnova na zakon, za pokrivanje na budjetskiot deficit i da dava garancii za otplata na obvrskite po osnov na zemeni zaemi za ovaa namena. Edinicite na lokalnata samouprava i fondovite mozhat kratkorochno da se zadolzhuvaat kaj centralnata vlast. Budjetskiot proces vo RM e ureden vo so-glasnost so modernoto budjetsko zakonodavstvo. Ovoj proces opfakja, vo osnova, tri fazi: sostavuvanje (izgotvuvanje) na budjetot, shto e vo nadlezhnost na izvrshnata vlast; donesuvanje (izglasuvanje) na budjetot, shto e vo nadlezhnost na Sobranieto na RM (na sovetite na opshtinite vo sluchajot so lokalnite budjeti); i izvrshuvanje na budjetot, shto e vo nadlezhnost na organite na izvrshnata vlast. Za upravuvanje so finansiskite sredstva na budjetite se grizhi trezorot, koj e vo sostav na Ministerstvoto za finansii. Trezorot vodi evidencija za site transakcii na prihodite i rashodite na budjetot na RM, na korisnicite i edinkite korisnici na sredstva od budjetot, a, isto taka, vodi evidencija za naplatata za prihodite na edinicite na lokalnata samouprava i za nivnata distribucija i kontrola. LIT.: Zakon za budjetite, Sluzhben vesnik na Republika Makedonija, Skopje, 1993. ZH. A.
Кирилична верзија на написот
БУЏЕТСКИ СИСТЕМ НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА